‘Kültür Bütçeleri Kısılmamalı’

EVİN İLYASOĞLU 

Allegro

42. İstanbul Müzik Festivali’nin Yaşam Boyu Başarı Ödülü’nü alan efsane şef Zubin Mehta:

‘Ben müzikle beslenmemiş bir ülke düşünemiyorum. Sahneden dinleyiciye ulaşan bir mesajdır bu. Bu mesajın ulaşmadığı ülkede siz ruhsal olarak insanları açlığa terk edersiniz. Politikacılar her yerde aynı. Onların kültürel geçmişi yoktur ama kültür adına kararlar verirler. Asıl işin içinde olanlara danışmıyorlar. Bu kısıtlamaları yaparken ülkenin önde gelen sanatçılarını, müzikologlarını toplayıp onların fikrini almalılar.’

42. İstanbul Festivali’nin yaşam boyu başarı ödülü çağımızın efsane şefi Zubin Mehta’ya verildi. Konser öncesi yaptığımız söyleşide ona bir kez daha hayran kaldım. Konuşmamızı da bir orkestrayı yönetircesine şekillendiriyor, müziğe aynı zamanda bir sosyal olgu olarak yaklaşıyordu.

1936’da Bombay’da doğmuş, dünyanın dört bir yanında kabul görmüş ama Hint pasaportunu hiç bırakmamış. İlk müzik derslerini bir keman virtüözü ve Bombay Senfoni Orkestrası’nın kurucusu olan babası Mehli Mehta’dan almış. 1954’te Viyana’ya gidip Hans Swarowsky ile çalışmış. Dünyanın önde gelen belli başlı orkestralarında yıllar boyu şeflik yapmış. Müziği toplumsal bir barış aracı olarak kabul ederek gençleri keşfetmesi, eğitim programları, vakıflar kurması onun ayrıcalıkları. Mehta Müzik Okulu, İsrail Filarmoni’nin bir uzantısı. Shwaram ve Nasıra’da Arap çocuklara da yerel hocalarla müzik eğitimi veren bir proje yürütmekte.

İlk eğitimim evimizin doğal halindeki müzikleri dinleyerek başladı. Sabah uyanıp yatana dek evde müzik vardı. Ya babamın provaları olurdu, ya öğrencileri gelirdi, ya da kötü bir gramofondan Toscanini, Furtwängler gibi büyük ustaların yorumları dinlenirdi. Plakların kalitesi berbattı ama hepsi tarihi kayıtlardı. Viyana’ya geldiğimde ilk kez canlı ve nitelikli bir orkestra dinleyip şok geçirdim. Hem tarihi konserler izledim, hem de efsanevi hocam Swarowsky ile Post-romantikleri, 12-ton bestecilerini tanıdım. Çünkü kendisi onların öğrencisi olmuştu. Harfi harfine besteciye bağlılığı öğretti bana.”

- İlk kez hangi orkestrayı yönettiniz?
Genç bir şef olarak Viyana’da oturmuş, yaşlı bir şef hastalansa da yerine beni çağırsalar diye bekliyordum. İlk çağrımı Viyana’dan ve Israil’den böyle aldım; hemen ardından ikinci kez, üçüncü kez davet edildim. Bu yıl Israel ile 45 yılım doldu. Viyana ve Berlin’i 52 yıldır yönetiyorum. Ben orkestralarla uzun yıllar kalan bir şefim. Los Angeles, New York da aynı.

- Böylece aynı topluluk içinden birkaç kuşak yorumcuyu tanıyorsunuz.
Viyana Filarmoni’yi ilk yönettiğimde üyeler benim profesörlerimden oluşuyordu. Sonra onların yetiştirdiği, benim okul arkadaşlarımın kuşağı geldi. Şimdi de ilk kuşağın torunları, gençleri yönetiyorum ve onlara da aynı saygıyla yaklaşıyorum.

- Yıllardır beş kıtanın en önemli salonlarında konserler ve operalar yönetiyorsunuz. Değişik kültürlerin dinleyicileri arasındaki farklar nedir?
Orta Avrupa en bilinçli dinleyici, çünkü biz onların atalarının müziğini çalıyoruz. New York’ta Carnegie Hall izleyicisi, Şikago, Los Angeles, çok iyi anlayan dinleyici. Uzak Doğuda konser boyunca sessizce alkışlarlar, sonunda bombardıman olurdu. Meğerse önceden gürültü edip müzisyenleri rahatsız etmek istemezlermiş. Saygılı bir dinleyici.

- 20. ve 21. yüzyıl bestecilerini nasıl değerlendiriyorsunuz?
20. yüzyıl, Stravinski, Hindemith, Schönberg artık klasik oldular. 21. yüzyıla damgasını vuran pek çok besteci var: J. Adams, Kurtag, Penderecki, Berio. İsrail’de de gençler var. Bizler onların yapıtlarını çalmalıyız ki gelecek çağa kalıcı olsunlar.

- Yeni kuşak şefleri izliyor musunuz?
Çok yetenekli şefler var. Amerikan, Alman, İtalyan şefler. Rusya’dan da müthiş şefler yetişiyor. Teknik olarak önceki kuşaktan çok daha nitelikli şefler. Böylece orkestraların da düzeyi yükselmekte. 40 yıl önce çalması çok zor sanılan yapıtlar donanımlı üyelerle artık çok kolay yorumlanıyor.

- 2013 Tagore Ödülü aldığınız bunca ödül arasında en değerlisi olmalı.
Evet kendi ülkem Hindistan’dan aldığım için ve benim en çok üstünde durduğum konu, kültürel armoniyi içerdiği için çok önemli.

- Halen dünyadaki kültüre yatırım üstüne ne düşünüyorsunuz?
Dünyanın her yerinde kültür bütçeleri kısıtlanıyor. Ama Almanya örnek alınmalı. Orada devletin kültüre yatırımı giderek artıyor.
Sizin ülkenizde de kısıtlamalar söz konusuymuş, operayı, orkestraları kapatacaklarını öğrenince düş kırıklığına uğradım. Ama neyse ki şimdilik dondurulmuş.

Düşünün dünyanın her yerinde her gün binlerce müzik çeşidi icra ediliyor. Yalnız klasik müzik değil, rock, hiphop, etnik müzikler, bunlar milyonlarca dinleyicinin ruhunu besliyor. Ben müzikle beslenmemiş bir ülke düşünemiyorum. Sahneden dinleyiciye ulaşan bir mesajdır bu. Bu mesajın ulaşmadığı ülkede siz ruhsal olarak insanları açlığa terk edersiniz. Politikacılar her yerde aynı. Onların kültürel geçmişi yoktur ama kültür adına kararlar verirler. Asıl işin içinde olanlara danışmıyorlar. Bu kısıtlamaları yaparken ülkenin önde gelen sanatçılarını, müzikologlarını toplayıp onların fikrini almalılar. Eğer kendi sanatçınızı kendi ülkenizde değerlendirmezseniz tıpkı üniversite öğrencileri gibi onlar da ülke dışına kaçıp yeni yaşamlar ararlar. 

25.6.2014 Cumhuriyet


Yazarın Diğer Yazıları

  • Yeşim Gürer Oymak
  • Hangi Bach?
  • Düşler, Gezegenler Ve Bifo
  • İstanbul’un En Eski Orkestrası
  • ‘Çıkrıkçılar Yokuşu’
  • İyi Akşamlar İstanbul
  • Pembe Gözlüklü Baritonumuzu Yitirdik
  • Festival İstanbul’a Yaz Getirir
  • Don Kişot’u Tanır Mısınız?
  • Bach, New York Filarmoni’nin Başına Gelse
  • İDSO’dan Özenli Bir Dinleti
  • Yeni Yıla Valslerle Başlamak
  • 2018’deki Müzik Dünyamız
  • Eski Yıldan Yeni Yıla
  • Batur ‘Sahici’ Bir Aydındı
  • Zehra Yıldız: Kayan Bir Yıldızdı
  • Can Çakmur’a Birincilik
  • Bir İstanbul Hanımefendisi
  • Onuncu Yıl Marşı Hep Gündemde
  • Oda Müziğinin Sıcaklığı
  • Gençler Artık Büyüdü
  • Hayata Dokunmak
  • Zaman Geçer Müzik Kalır
  • İstanbul Müzikle Rengârenk
  • İlhan Usmanbaş
  • Filarmoni Derneği Yeniden
  • Genç Müzikçilere Fırsatlar
  • Leyla Gencer’in Kraliçeleri
  • Gürgün Hanım
  • Bernstein 100 Yaşında
  • Aspendos, Efes, Gümüşlük
  • Bachçede E Yaz Festivali
  • Besteci Kadınlar
  • Bodrum Kalesi Kadar Değerli Festival
  • Traviata’nın Neşesi ve Hüznü
  • Mimar Sinan Konservatuvarı
  • İstanbul Festivalinin Ardından
  • Verdissimo
  • Maisky’ye Başarı Ödülü
  • Festival Doludizgin
  • İstanbul’un Festivali Başlıyor
  • Festival Kentle İç İçe
  • Leyla Gencer’in Dehası
  • Kuş Seslerini İncelemek
  • Arada Çıkanlara Sitem
  • Bir Tatlı Huzur
  • İstanbul’un İki Orkestrası
  • Ankara’nın Tarihi Festivali
  • Bir Kültür Vahası: Eskişehir
  • İstiklal Marşı
  • İki Büyük Konser
  • Müziği Anlamak
  • Program Sanatı
  • 46. İstanbul Festivali Kapıda
  • Çağdaş ve Zengin Bir Dinleti
  • Onu Müzik Kurtarmıştı
  • Mozart Hiç Yaşlanmıyor
  • Uğur Mumcu Anısına
  • Uçarcasına Dinletiler
  • Biraz Coşku Biraz Nefes
  • Yeni Kitaplar Arasında
  • Yeni Kayıtlar
  • Müzik Müzeleri
  • Debussy’nin Buğulu Müziği
  • Luzern Piyano Festivali’nden
  • Verika Kanatlanıp Uçtu
  • Ülkemizin Aydınlık Yüzleri
  • AKM Karanlıktan Nasıl Kurtulacak?
  • Musiki Birdir ve Muazzam Bir Kubbedir
  • BİFO Yeni Mevsime Hızlı Başladı...
  • Cemal Reşit Rey’e Saygı
  • Leyla Gencer’in İzinde
  • Konserleri Nasıl Seçersiniz?
  • Seher Tanrıyar'ın Ardından
  • Yeni Mevsim, Yeni Konserler...
  • Yitirdiklerimizin Yeri Dolmuyor
  • Nil Kocamangil Çalıyordu, Sanki Başka Bir Gezegendeydik...
  • Bodrum ve Müzik...
  • İnsan Beyninin Özgür Yaratısı Musiki
  • Fazıl Say’a ECHO Ödülü
  • Tomris Öziş’i Tanıyor Musunuz?
  • Philip Glass ve Adnan Çoker
  • Selim İleri’den Müziksel Anlatım
  • Yaz Festivalleri Başlarken...
  • Goerne, Fazıl ve Glass...
  • Festivalin İkinci Haftasından İzlenimler
  • Sıra Dışı Festival...
  • Acı ile Coşku İç İçe
  • Şimdi Festivaller Mevsimi...
  • Leyla Gencer’in İzinde
  • Ankara’da Gençlerle Görkemli Bir Kapanış
  • Ferit Tüzün’ü Niçin Dinleyemiyoruz?
  • Ankara’da Bahar ve Festival
  • Operalar Leyla Gencer’e Adandı
  • Bilkent’te Müzik Devrimi
  • BİFO Yeni Döneme Hazır
  • Konser Bitti Ama Müzik Bitmedi
  • Festival Kırk Beş Yaşında
  • Bir Ödül ve Mutlu Tınılar
  • Coşkunun Doruğu...
  • Hovardanın Sonu
  • Bu Kışın En Güzel Konseri
  • Yeni Bir Müzik Hareketi
  • İstanbul’un Zengin Müzikleri
  • Cumhuriyet’e Masallar...
  • Fazıl Say’ın Çoğalan Sesi...
  • Müzik Derde Devadır
  • Karanlığı Müzikle Dağıtın...
  • Bifo Konseri ve Zehra
  • İlhan Baran’ı Yitirdik
  • Müzik ve Cesaret
  • İdil Biret İle Başka Bir Âleme Yolculuk
  • Üniversite ve Sanat...
  • Veriko’ya Binlerce Alkış
  • Klasik Müzikte Hareketli Günler...
  • Canlı Yayında Wagner Operası
  • Bir Zamanlar Operamız...
  • Bilkent Yeni Mevsime Hazır
  • Umutlu Mevsim
  • Üç Kültür İnsanının Ardından...
  • Çellosunda Aşk Acısı Var
  • Bodrum’a Yıldız Yağmuru
  • Müzikle Kanatlanmak
  • Bugünlerde Müzik Dinlemek
  • Gümüşlük Festivali Doğayla Kucaklaşıyor
  • Usmanbaşlar Kentsel Dönüşümde
  • Festivalin Ardındaki Coşku
  • Gerçek Bir Yaz Festivali
  • Marinada Bir Yaz Festivali
  • Festivalde Görkemli İlk Hafta
  • İstanbul’un Festivali Başlıyor
  • Leyla Gencer’i Anmak
  • Nicola Benedetti ve Karim Said
  • Uluslararası Olabilmek
  • Hayalleri Gerçek Oluyor
  • Piyanistler Şöleni
  • Hüzün ve Müzik
  • Gençlik Pırıl Pırıl
  • Çağdaş Müziğimizin Tarihi
  • CD’lerle Mutluluk Pencereleri
  • BİFO’nun Viyana Zaferi
  • Ezber Bozan Festival
  • Eve Dönmek Gibi Bir Şey
  • Program Konserin Kalbidir
  • Müziğe Teslim Olmak
  • Modernizmin Cumhurbaşkanı Öldü
  • Yılın Adamı: Usmanbaş
  • Beethoven 245 Yaşında
  • İnsana Dokunan Yorumlar
  • Allegro’dan Adagio’ya
  • ‘Minimalizm’in Minimal Devinimi
  • İki Piyanist İki Söylem
  • ‘İstanbul’da Çalmayı Çok Sevdim’
  • Borusan Quartet 10 Yaşında
  • Onuncu Yıl Marşı’nın Notasına Gelenler...
  • Genç Kemancıdan Uluslararası Başarı
  • Çellonun Büyülü Tınısı
  • İstanbul Uyanıyor
  • Gizli Kahraman: Muhittin Sadak
  • Boğaz’da Bir Yalı ve Klasik Müzik
  • Müzikten Korkmayın
  • Leyla Gencer’in Gençleri...
  • Bodrum’da Müzik Tınıları
  • Sanat Dallarını Bir Araya Getirmişti
  • Her Şeyin Başı Bach
  • ‘İyi ki Kemanım Varmış’
  • Marina Festivale Hazır
  • ‘Orkestra’mızın Çoksesli Yüzü
  • Fazıl’dan Yeni Şarkılar
  • Orff Metodu ve Biz...
  • Gümüşlük’te Nota Rüzgârı
  • Müzikte Değer Çıtamız Bu Konserlerle Yükseldi
  • Festivalin Doruk Haftası
  • Bir Dörtlü Tek Nefes
  • Festival Coşkuyla Sürüyor
  • Berlin Filarmoni Şefini Seçemedi
  • Leyla Gencer Anısına ‘Aida’
  • Kamusal Alanın Nota Defteri
  • Venedik’te Kentle Tümleşen Sanat
  • Bütün Alkışlar Hayalet’e Gitsin!
  • Ankara’da Gençlik Coşkusu
  • Yaratıcı Bir Aydınımızı Yitirdik
  • Romantizm Doruktaydı
  • Müzik ve Çanakkale...
  • İDSO Nostaljisi...
  • ‘Nefes Kesen’ Kemancı...
  • Bir Müzik Dostuydu
  • Kar Bitti, Müzik Yağıyor
  • Özgecan’ın Çocuksu Sesi
  • Cemal Reşit Rey’in Kapısı Kapalı
  • Aynı Şarkıları Söylerdik...
  • Klasisizm ile Romantizm
  • Operanın Hafifmeşrep Kızı: Operet
  • 2015’i Gençlere Adayalım
  • ‘Flüt Erkeksi Bir Güç’
  • Hüzün ve Beethoven
  • Barok Müziğin Gizli Gücü
  • Festivalin Gizli Teması ‘Gençlik’
  • Ruşen Güneş ve Altın Madalyası
  • İstanbul’da Uçuşan Kemanlar
  • Kandinsky’den Bartok’a
  • İş Sanat’ta Görkemli Açılış
  • Cumhuriyetin 91. Yılında Müzik...
  • ‘Aykırı’ Düşünürün Zengin Dünyası
  • Önemli Sanatçılar, Üst Düzey Konserler
  • Yunus Emre ile Yücelirken
  • Mersin’den Yükselen Sesler
  • Çağıyla Barışık Olmak
  • Çoksesli Bir Sergi
  • Özgeçmişi TÜSAK’a Yansımalı
  • Bodrum Kalesi’nde ‘Kamelyalı Kadın’
  • Jose Cura ve Fatma Said, Ege’yi Fethetti
  • Müzik Sınır Tanımıyor...
  • ‘Doğu’yu Vaat Ediyor’
  • Dünyanın Tüm Kıtalarında
  • Çok Yönlü Bir Yaratıcı
  • Müzikle Değişen Yaşamlar
  • ‘Sait Faik’ Ses Getirdi
  • ‘Kültür Bütçeleri Kısılmamalı’
  • Festivallerde Polonya Damgası
  • Festivaller Arasında Işınlanmak
  • Festivaller Art Arda Başlarken
  • Klasik Müzik ve Yas
  • Gökyüzünü Saran Ağıtlar
  • Tarihi Mekânlarda Konser Keyfi
  • Tılsımlı Gençler
  • Müzikte Yeni Sesler
  • Beethoven’ın Derin Etkileri
  • Büyücü Bir Şef
  • ‘Jül Sezar’ Operası İlk Kez Sahneleniyor
  • Bruckner Dinlerken...
  • Richard Strauss Yılı...
  • Ayşegül Sarıca’yı Ne Kadar Tanırsınız?
  • Karşıyakada Şenlik Var...
  • Her Kuşağa Sesleniyor
  • Kediler Haftası...
  • ‘Onunla Bir Çağ Kapandı’
  • Gerçek Bir Efsane Dinledik
  • Lied Söylemenin Ayrıcalığı
  • Zorlu Center’da İki Dinleti
  • Geniş Kitleye Klasik Müzik
  • 2013’e Acıyla Veda
  • Batı-Doğu Barok Tınıları
  • Argerich ve Kremer Şöleni
  • İki Değerli Kitap
  • Salon Yoksa da Müzik Var
  • Pekineller’in Ödülü...
  • Cumhuriyet ve Müzik
  • Kentle Tümleşen Festival...
  • Yeni Bir Müzik Dünyası: Zorlu Center
  • Beethoven Fırtınası
  • Özgürlüğün Simgesiydi
  • Fazıl, Benyamin için çaldı
  • Yeni Sezon, Yeni Umutlar
  • Bravo Cem Mansur
  • Gheorghiu Turgutreis’i Fethetti
  • Hadi Festivale, Hadi Bodrum’a
  • Bahar Ayini Kutlamaları
  • Yeni Yasa Yeni Tasa
  • Kontrbaslar ve Enfeksiyoncular
  • ‘Geç ve genç ölmek isterdi’
  • Festivalde Ünlüler Haftası
  • Müziğe ve Sanatçıya Saygısızlık
  • Borusan Quartet’ten Tarihi Kayıt
  • Pekineller ve Penderecki'ye İKSV'den Ödül
  • New York Filarmoni Fırtınası
  • İlkyaz Konserlerle Rengârenk
  • Çağımızın Sanatçısı Fazıl Say
  • Barselona’da ‘Korkunç İvan’
  • ‘Çekişmelerden Uzak Bir Şef’